Jak angażować lokalne społeczności w ochronę dziedzictwa?

Dorota Pronobis, Nadgoplański Uniwersytet Ludowy

Na pytanie „Jak angażować lokalne społeczności w ochronę dziedzictwa?” próbowali udzielić odpowiedzi uczestnicy projektu Seniors+ join! (Seniorzy włączają się!) realizowanego przez Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Amicus oraz Nadgoplański Uniwersytet Ludowy w Kruszwicy w ramach projektu Erasmus+. Razem z rumuńskim partnerem, Fundacją Zamolxes, testowaliśmy dwa ważne narzędzia edukacji pozaformalnej dorosłych: Rozmowy włączające (Inclusion conversations) oraz Spacer dziedzictwa (Heritage walk).

Background

10 maja 2021 r., Stały Przedstawiciel RP przy Radzie Europy Ambasador Jerzy Baurski podpisał, w imieniu Polski, Konwencję Ramową Rady Europy o wartości dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa. Polska została 28 sygnatariuszem Konwencji, którą ratyfikowało dotychczas dwadzieścia jeden państw członkowskich Rady Europy. Konwencja Ramowa Rady Europy o wartości dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa, zwana Konwencją z Faro, weszła w życie w dniu 1 czerwca 2011 r.

Konwencja przewiduje, że każdy człowiek odpowiada – indywidualnie lub wspólnie z innymi – za poszanowanie dziedzictwa kulturowego innych ludzi oraz za poszanowanie swego własnego dziedzictwa kulturowego, a co za tym idzie, wspólnego dziedzictwa Europy.

Konwencja z Faro podkreśla ważne aspekty dziedzictwa kulturowego, związane z prawami człowieka i demokracją, promując w ten sposób szersze rozumienie dziedzictwa oraz jego związku z danymi społecznościami i społeczeństwem. Konwencja uznaje, iż wartość dziedzictwa kulturowego wynika z jego znaczenia i użytkowania przez ludzi oraz z wartości, które reprezentuje.

W wielu krajach, nie tylko Europy, w celu odkrywania i utrwalania dziedzictwa praktykowane są tzw. Spacery dziedzictwa (Heritage walk).

Czym jest Spacer dziedzictwa (Heritage walk)?

Spacer dziedzictwa (Heritage walk) to twórczy proces uczenia się oparty na współpracy lokalnych społeczności zaangażowanych w odkrywanie historii swojego regionu/miasta/osiedla/wsi, a nawet zabytku. „Heritage walk” jest zaplanowany, przygotowany i zrealizowany przez obywateli, którzy tworzą lokalne grupy robocze, wzmacniane przez lokalne organizacje pozarządowe, jak również samorząd. Spacery odgrywają kluczową rolę nie tylko w przekazywaniu wiedzy o historii i dziedzictwie, ale stanowią też narzędzie uczenia się kluczowych umiejętności, wartości i postaw. Sprzyjają aktywizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Odwoływanie się do przeszłości, promowanie i ochrona tożsamości oraz tradycji sprzyjają integracji społecznej, a także tworzeniu lokalnej wspólnoty opartej na wartościach. Wspólny spacer skłania do spojrzenia wstecz i przypominania bogatej kultury i historii, prowokując do zastanowienia się nad istnieniem każdej historycznej budowli i miejsca. Pomaga także w zwróceniu uwagi władz na degradujący stan obiektów zabytkowych, promując ich pielęgnację i renowację.

Jak przygotować lokalne społeczności do Spaceru dziedzictwa (Heritage walk)?

Podczas realizacji projektu przetestowane zostało interesujące narzędzie stosowane w pracy rozwojowej przez organizację rumuńską – Rozmowy włączające (Inclusion conversation). Czym są rozmowy włączające i czym się wyróżniają? Rozmowy włączające prowadzone są w miłej, życzliwej atmosferze na temat znany wszystkim uczestnikom, przy zaangażowaniu wszystkich. Uczestników naszego projektu połączyło dziedzictwo – historyczne, kulturowe i przyrodnicze Kruszwicy. Ich wspomnienia, wzajemnie się przeplatające i uzupełniające, wywoływały silne emocje, wskrzeszając świat, który, jak się dotychczas wydawało, bezpowrotnie odszedł. Ta wspólna praca, pobudzająca kreatywność, budująca więzi, inspirująca, dała poczucie wspólnoty. Przetestowane narzędzie edukacyjno-rozwojowe skutecznie wzmocniło pewność siebie seniorów i zachęciło do wystąpień publicznych podczas Spaceru dziedzictwa zorganizowanego wspólnie w Kruszwicy.

O Spacerze dziedzictwa w Kruszwicy

Spacer dziedzictwa w Kruszwicy odbył się 24 czerwca 2023 roku. Kruszwica to nieduże miasteczko, stanowiące bijące serce Polski, gdyż to właśnie tu, nad brzegami jeziora Gopło narodziła się polska państwowość. Któż nie słyszał legendy o złym królu Popielu, którego na Mysiej Wieży w Kruszwicy myszy zjadły, po którym panował mądrze i sprawiedliwie Piast Kołodziej, protoplasta książęcego i królewskiego rodu Piastów.

Spacer dziedzictwa w Kruszwicy to wyjątkowy wielopokoleniowy spacer, który odbył się dzięki zaangażowaniu przewodników – opowiadaczy Spaceru dziedzictwa. W rolę przewodników po Kruszwicy tym razem wcielili się nie historycy czy regionaliści tylko zwykli mieszkańcy, uczestnicy naszego projektu. Podczas wspólnego spaceru w cieniu Mysiej Wieży wspominali dawną historię, ale też chwile, które sami przeżyli w swoim życiu, razem ze swoimi rodzicami, narzeczonymi, rodzeństwem, przyjaciółmi i znajomymi tu, w Kruszwicy, nad Gopłem. Metafizyczne zanurzenie w świat wykreowany przez spektakl wizualno-dźwiękowy, pomogło zrozumieć historię i pochodzenie, które łączy mieszkańców Kruszwicy, będąc jednocześnie integralną częścią ich teraźniejszości i przyszłości. Co ciekawe, Spacer dziedzictwa, który zorganizowaliśmy w Campinie (Rumunia), nazywanej niegdyś Teksasem Rumunii, miał zupełnie inny charakter i przebieg. Wynikało to z trudnych przeżyć i doświadczeń związanych z komunizmem i trzęsieniem ziemi w 1977 roku, wciąż żywych, utrudniających tamtejszej społeczności otwartość i spontaniczność. Jak angażować lokalne społeczności w ochronę dziedzictwa?” opublikowany został na europejskiej platformie EPALE na rzecz edukacji pozaformalnej dorosłych.