Edukacja dorosłych w oparciu o dziedzictwo

Bogumił Pronobis, Nadgoplański Uniwersytet Ludowy

Dziedzictwo to spuścizna przejęta po przodkach. To nie tylko materialne dobra kultury, lecz także pamięć i tożsamość. To wartość materialna czy duchowa stanowiąca dorobek naszych czasów, który zostawimy w spadku dla następnych generacji. Co istotne, dziedzictwo należy do nas wszystkich, a dostęp do dziedzictwa to jedno z podstawowych praw człowieka. Stanowi nie tylko przedmiot ochrony, ale równieżpotencjał, który warto wykorzystywać dla przyszłego rozwoju.

Dlaczego dziedzictwo historyczne, kulturowe i przyrodnicze warto wykorzystywać w edukacji dorosłych? Stanowi generator poczucia tożsamości, przynależności społecznej oraz miejsca. Daje kontekst do uczenia się i interpretacji. Poznawanie bogactwa dziedzictwa sprzyja rozwinięciu  poczucia odpowiedzialności za jego ochronę, utrzymanie i przekazywanie przyszłym pokoleniom. Pozwala zrozumieć własną kulturę oraz sposób, w jaki w przeszłości rozwijała się i przekształcała. Przenosi przeszłość do teraźniejszości.

Edukacja w oparciu o dziedzictwo koncentruje się na miejscu, na tym, co lokalne – co dotyczy unikalnej historii, kultury, gospodarki, literatury i sztuki oraz środowiska danego miejsca. Dziedzictwo łączy jednostkę ze środowiskiem. Sprzyja budowaniu kompetencji społecznych i świadomości obywatelskiej. Zachęca do włączania się w jego ochronę i promocję.

Wspieranie edukacji o dziedzictwie kulturowym było jednym z celów Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego (2018 rok). Obliguje nas do tego Konwencja Ramowa Rady Europy o wartości dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa, którą Polska podpisała 10 maja 2021 roku. Konwencja Ramowa Rady Europy o wartości dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa, zwana Konwencją z Faro, weszła w życie w dniu 1czerwca 2021 r. Konwencja eksponuje ważne aspekty dziedzictwa kulturowego, związane z prawami człowieka oraz demokracją i promuje szerszą percepcję dziedzictwa oraz jego związku z danymi społecznościami i społeczeństwem.

Dziedzictwo służy także budzeniu poczucia przynależności do wspólnego europejskiego kręgu kulturowego, przy jednoczesnym dostrzeganiu wyjątkowości i bogactwa poszczególnych tradycji narodowych, kultur i tożsamości. Sprzyja także wzbogacaniu zarówno intelektualnej, jak i emocjonalnej, moralnej oraz duchowej sfery życia. Ułatwia zachowanie pamięci zbiorowej. Rozwija kreatywność.

Jak wykorzystywać dziedzictwo w edukacji dorosłych? Przekazywać wiedzę o lokalnych tradycjach, historii,  mitach, legendach. Dokonywać interpretacji historycznych korzeni teraźniejszości – kto je wytworzył, czemu służyły i co nam mówią. Trzeba podczas zajęć doceniać walory dziedzictwa i uświadamiać jego wartość na różnych poziomach: osobistym, lokalnym, regionalnym, narodowym i europejskim. Warto podkreślać szacunek, zarówno dla własnej, jak i obcej tradycji oraz tolerancję dla różnorodności kulturowej. Pomaga lepiej zrozumieć nasze środowisko życia, nas samych, a także innych.

Edukacja oparta na dziedzictwie powinna być multidyscyplinarna i międzysektorowa. Co ważne, edukacja dorosłych w oparciu o dziedzictwo, daje duże możliwości wykorzystania nowoczesnych narzędzi edukacyjnych, interdyscyplinarnych zadań do pracy indywidualnej i grupowej, sprzyjających zdobyciu nowych umiejętności, m.in. w zakresie korzystania z technologii cyfrowych (np. gry video, druk 3D, multimedialne narracje, animacje komputerowe, nowe media).

Nadgoplański Uniwersytet Ludowy daje możliwość uczestnikom kursów poznania lokalnego i regionalnego dziedzictwa, historii i tradycji własnej oraz kultur innych krajów, bogactwa przyrodniczego, a także znaczenia ochrony bioróżnorodności. Uświadamia zagrożenia i podpowiada, co robić, by ocalić wspólne dziedzictwo. W pilotażowym kursie „Aktywni obywatele na rzecz dziedzictwa lokalnego” zajęcia służące poznawaniu dziedzictwa kulturowego Kujaw i Nadgopla prowadziła m.in. Dorota Kalinowska, etnograf w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku.